ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ
Αρχαία Προσανατολισμού Γ΄ Λυκείου Επιμέλεια Λαζαρίδου Μαριάννα
Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν,Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί. ἐρωτᾷ οὖν Ἑρμῆς Δία τίνα οὖν τρόπον δοίη δίκην καὶ αἰδῶ ἀνθρώποις· «Πότερον ὡς αἱ τέχναι νενέμηνται, οὕτω καὶ ταύτας νείμω; νενέμηνται δὲ ὧδε· εἷς ἔχων ἰατρικὴν πολλοῖς ἱκανὸς ἰδιώταις, καὶ οἱ ἄλλοι δημιουργοί· καὶ δίκην δὴ καὶ αἰδῶ οὕτω θῶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις, ἢ ἐπὶ πάντας νείμω;» «Ἐπὶ πάντας», ἔφη ὁ Ζεύς, «καὶ πάντες μετεχόντων· οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν· καὶ νόμον γε θὲς παρ’ ἐμοῦ τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦς καὶ δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως». οὕτω δή, ὦ Σώκρατες, καὶ διὰ ταῦτα οἵ τε ἄλλοι καὶ Ἀθηναῖοι,ὅταν μὲν περὶ ἀρετῆς τεκτονικῆς ᾖ λόγος ἢ ἄλλης τινὸς δημιουργικῆς, ὀλίγοις οἴονται μετεῖναι συμβουλῆς, καὶ ἐάν τις ἐκτὸς ὢν τῶν ὀλίγων συμβουλεύῃ, οὐκ ἀνέχονται, ὡς σὺ φῄς ―εἰκότως, ὡς ἐγώ φημι― ὅταν δὲ εἰς συμβουλὴν πολιτικῆς ἀρετῆς ἴωσιν, ἣν δεῖ διὰ δικαιοσύνης πᾶσαν ἰέναι καὶ σωφροσύνης, εἰκότως ἅπαντος ἀνδρὸς ἀνέχονται, ὡς παντὶ προσῆκον ταύτης γε μετέχειν τῆς ἀρετῆς ἢ μὴ εἶναι πόλεις. αὕτη, ὦ Σώκρατες, τούτου αἰτία.»
Παρατηρήσεις
Α1. α) « Ζεὺς οὖν δείσας περὶ τῷ γένει ἡμῶν μὴ ἀπόλοιτο πᾶν,Ἑρμῆν πέμπει ἄγοντα εἰς ἀνθρώπους αἰδῶ τε καὶ δίκην, ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίαςσυναγωγοί.»: Ποιος παρεμβαίνει , κατά τον μύθο του Πρωταγόρα, για να σώσει τους ανθρώπους και με ποιον τρόπο; (Μονάδες 6).
β) «Ἐπὶ πάντας», ἔφη ὁ Ζεύς, «καὶ πάντες μετεχόντων· οὐ γὰρ ἂν γένοιντο πόλεις, εἰ ὀλίγοι αὐτῶν μετέχοιεν ὥσπερ ἄλλων τεχνῶν·»: στο συγκεκριμένο απόσπασμα από τον μύθο του Προμηθέα να εντοπίσετε πώς αποδίδεται λεκτικά από το πρωτότυπο κείμενο: (Μονάδες 4).
- Η καθολικότητα της πολιτικής αρετής.
- Η αναγκαιότητα της πολιτικής αρετής.
Μονάδες 10
Α2.Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο του όρου αιδώς.
Μονάδες 10
A3. Να γράψετε στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε καθεμία από τις παρακάτω θέσεις, τη λέξη Σωστό, αν είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν είναι λανθασμένη:
- Η κατηγορία για διαφθορά των νέων ήταν η πραγματική αιτία της δίωξης του Σωκράτη.
- Ο Πλάτωνας ήλθε σε επαφή με τον Πυθαγορισμό κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του.
- Μύθος ορίζεται κάθε αφήγηση που έχει ποιητικό χαρακτήρα και πρόκειται για κατασκευή κάποιου διανοητή.
- Η διαλογική μορφή των έργων του Πλάτωνα δεν επηρεάζει την αναπαραγωγή των λεπτομερειών και των λεπτών αποχρώσεων του φιλοσοφικού λόγου.
- Η βασική αντίρρηση του Σωκράτη απέναντι στον γραπτό λόγο στηρίζεται στην άποψή του ότι το γραπτό είναι βουβό.
Μονάδες 5
A5.α) Να βρείτε στο παραπάνω διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής: θέση, εικασία, συμβάν, δέμα, άμαξα.
Μονάδες 5
A6. Να συγκρίνετε την άποψη του Πρωταγόρα όπως διαφαίνεται στη φράση «ἵν’ εἶεν πόλεων κόσμοι τε καὶ δεσμοὶ φιλίας συναγωγοί» με την άποψη που εκφράζει ο Περικλής στον Επιτάφιο, ότι η αθηναϊκή δημοκρατία στηρίζεται στην ευσυνείδητη πειθαρχία των πολιτών της στους γραπτούς και άγραφους νόμους και όχι στον φόβο.
Θουκυδίδη, Περικλέους Επιτάφιος, κεφ. 37,
[…] «Τὸ πολίτευμά μας λέγεται Δημοκρατία, ἐπειδὴ τὴν ἐξουσία δὲν τὴν ἀσκοῦν λίγοι πολίτες, ἀλλὰ ὅλος ὁ λαός. Ὅλοι οἱ πολίτες εἶναι ἴσοι μπροστὰ στὸν νόμο γιὰ τὶς ἰδιωτικές τους διαφορές. Γιὰ τὰ δημόσια ἀξιώματα προτιμῶνται ἐκεῖνοι ποὺ εἶναι ἱκανοὶ καὶ τὰ ἀξίζουν καὶ ὄχι ἐκεῖνοι ποὺ ἀνήκουν σὲ μιὰ ὁρισμένη τάξη. Κανείς, ἄν τύχη καὶ δὲν ἔχει κοινωνικὴ θέση ἤ ἄν εἶναι φτωχός, δὲν ἒμποδίζεται γι’ αυτὸ νὰ ὑπηρετήση τὴν πολιτεία, ἄν ἔχη κάτι ἄξιο νὰ προσφέρη. Στὴ δημόσια ζωὴ μας εἴμαστε ἐλεύθεροι, ἀλλὰ καὶ στὶς καθημερινὲς μας σχέσεις δὲν ὑποβλέπομε ὁ ἕνας τὸν ἄλλο, δὲν θυμώνομε μὲ τὸν γείτονά μας ἄν διασκεδάζη καὶ δὲν τοῦ δείχνομε ὄψη πειραγμένου πού, ἄν ἴσως δὲν τὸν βλάφτη, ὅμως τὸν στενοχωρεί. Ἄν, ὡστόσο, ἡ αυστηρότητα λείπη ἀπὸ τὴν καθημερινή μας ζωή, στὰ δημόσια πράγματα, ἀπὸ ἐσωτερικὸ σεβασμό, δὲν παρανομοῦμε. Σεβόμαστε τοὺς ἄρχοντες, πειθαρχοῦμε στοὺς νόμους, καί, μάλιστα, σὲ ὅσους ἔχουν γίνει γιὰ νὰ προστατεύουν τοὺς ἀδυνάτους καὶ ὅσους πού, ἄν καὶ ἄγραφοι, εἶναι ντροπὴ νὰ τοὺς παραβαίνει κανείς.»[…]
Μετάφραση: Άγγελος Σ. Βλάχος
Μονάδες 10
ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Μετὰ ταῦτα δή, εἶπον, ἀπείκασον τοιούτῳ πάθει τὴν ἡμετέραν φύσιν παιδείας τε πέρι καὶ ἀπαιδευσίας. Ἰδὲ γὰρ ἀνθρώπους οἷον ἐν καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει, ἀναπεπταμένην πρὸς τὸ φῶς τὴν εἴσοδον ἐχούσῃ μακρὰν παρὰ πᾶν τὸ σπήλαιον, ἐν ταύτῃ ἐκ παίδων ὄντας ἐν δεσμοῖς καὶ τὰ σκέλη καὶ τοὺς αὐχένας, ὥστε μένειν τε αὐτοὺς εἴς τε τὸ πρόσθεν μόνον ὁρᾶν, κύκλῳ δὲ τὰς κεφαλὰς ὑπὸ τοῦ δεσμοῦ ἀδυνάτους περιάγειν, φῶς δὲ αὐτοῖς πυρὸς ἄνωθεν καὶ πόρρωθεν καόμενον ὄπισθεν αὐτῶν, μεταξὺ δὲ τοῦ πυρὸς καὶ τῶν δεσμωτῶν ἐπάνω ὁδόν, παρ’ ἣν ἰδὲ τειχίον παρῳκοδομημένον, ὥσπερ τοῖς θαυματοποιοῖς πρὸ τῶν ἀνθρώπων πρόκειται τὰ παραφράγματα, ὑπὲρ ὧν τὰ θαύματα δεικνύασιν.
Ὅρα τοίνυν παρὰ τοῦτο τὸ τειχίον φέροντας ἀνθρώπους σκεύη τε παντοδαπὰ ὑπερέχοντα τοῦ τειχίου καὶ ἀνδριάντας καὶ ἄλλα ζῷα λίθινά τε καὶ ξύλινα καὶ παντοῖα εἰργασμένα, οἷον εἰκὸς τοὺς μὲν φθεγγομένους, τοὺς δὲ σιγῶντας των παραφερόντων.
Ἄτοπον, ἔφη, λέγεις εἰκόνα καὶ δεσμώτας ἀτόπους.
Ὁμοίους ἡμῖν, ἦν δ’ ἐγώ.
Τί δέ; Τόδε οὐκ εἰκός, ἦν δ’ ἐγώ, καὶ ἀνάγκη ἐκ τῶν προειρημένων, μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους ἱκανῶς ἄν ποτε πόλιν ἐπιτροπεῦσαι, μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους, τοὺς μὲν ὅτι σκοπὸν ἐν τῷ βίῳ οὐκ ἔχουσιν ἕνα, οὗ στοχαζομένους δεῖ ἅπαντα πράττειν ἃ ἂν πράττωσιν ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ, τοὺς δὲ ὅτι ἑκόντες εἶναι οὐ πράξουσιν, ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι;
Ἀληθῆ, ἔφη.
Ἡμέτερον δὴ ἔργον, ἦν δ’ ἐγώ, τῶν οἰκιστῶν τάς τε βελτίστας φύσεις ἀναγκάσαι ἀφικέσθαι πρὸς τὸ μάθημα ὃ ἐν τῷ πρόσθεν ἔφαμεν εἶναι μέγιστον, ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν, καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ἱκανῶς ἴδωσι, μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.
Παρατηρήσεις
Α. Επιλέξτε τη σωστή απάντηση:
- Τον εκφραστικό τρόπο της αλληγορίας δηλώνουν τα:
α) ἰδέ, ἀπείκασον
β) ἐν καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδη
γ) ὁμοίους ἡμῖν
- «ὥσπερ τοῖς θαυματοποιοῖς πρὸ τῶν ἀνθρώπων πρόκειται τὰ παραφράγματα, ὑπὲρ ὧν τὰ θαύματα δεικνύασιν».:
α) είναι παρομοίωση και λειτουργικό στοιχείο της αφήγησης
β) είναι παρομοίωση και συμπληρωματικό στοιχείο της αφήγησης
- Στη φράση «πρὸ τῶν ἀνθρώπων», οι «άνθρωποι είναι:
α) οι δεσμώτες
β) οι θεατές
γ) οι θαυματοποιοί
- Στο παραπάνω απόσπασμα οι άνθρωποι που βρίσκονται μέσα στο σπήλαιο είναι :
α) οι δεσμώτες, οι θαυματοποιοί και οι «φέροντες»
β) οι δεσμώτες και οι «φέροντες»
γ) οι δεσμώτες, οι απελεύθεροι δεσμώτες και οι «φέροντες»
- Ο φιλόσοφος λέγοντας «μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους ἱκανῶς ἄν ποτε πόλιν ἐπιτροπεῦσαι»:
α) ασκεί κριτική στο δημοκρατικό πολίτευμα της εποχής του
β) αναφέρεται στην ιδανική πολιτεία
Μονάδες 5
Β1. Ποια η σχέση ανάμεσα στους δεσμώτες και «τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους» σύμφωνα με το κείμενο που σας δίνεται;
Μονάδες 10
Β2. Επιλέξτε τη σωστή απάντηση:
- Ο Πλάτων παρομοιάζει την πόλη με ακυβέρνητο σκάφος. O ιδιοκτήτης αυτού του σκάφους παρομοιάζεται με τους:
α) δημαγωγούς
β) δημιουργούς
γ) φύλακες
- «το τά αὑτοῦ πράττεν» σημαίνει:
α) ο καθένας να πράττει με αυτοέλεγχο
β) ο καθένας να πράττει αυτό για το οποίο είναι πλασμένος
γ) ο καθένας να πράττει αυτό που του έχει ανατεθεί
- Στην ιδανική πολιτεία την επιβολή της τάξης επωμίζονται:
α) οι δημιουργοί
β) οι φύλακες επίκουροι
γ) οι φύλακες βασιλείς
- Το πολίτευμα της ιδανικής πολιτείας είναι:
α) δημοκρατικό
β) αριστοκρατικό
γ) ολιγαρχικό
- Η ολιγαρχία ανατρέπεται:
α) από τον κακούργο κηφήνα
β) από τους κηφήνες με κεντρί
γ) από τους άκεντρους κηφήνες και από τους κηφήνες με κεντρί
Μονάδες 10